19. W wyzwolonej Ojczyźnie. Pamięć o dokonaniach polskiej emigracji zarobkowej we Francji podczas II Wojny Światowej.

Po zakończeniu wojny, 19 i 29 ZPP pozostały w Niemczech pełniąc tam służbę we francuskich siłach okupacyjnych.

W Polsce powstał koalicyjny rząd tymczasowy z udziałem przedstawicieli rządu emigracyjnego w Londynie. Rząd ten został uznany przez państwa wielkiej koalicji (USA, Wielka Brytania, Francja i ZSRR), które jednocześnie w lipcu 1945r.  cofnęły uznanie dla rządu polskiego w Londynie.

Powstały sprzyjające warunki do podjęcia starań o ściągnięcie do Polski 19 i 29 ZPP.

W dniu 4 listopada, za zgodą rządu gen. Charles’a de Gaulle’a z okupowanych Niemczech, z miasta Tuttlingen, dwoma transportami kolejowymi wyruszyły do Polski oba zgrupowania. 11 listopada 1945 roku w Międzylesiu pociągi przekroczyły granicę Polski. Dnia 18 listopada 1945r. ze sztandarem, w szyku zwartym 1396 żołnierzy zgrupowań w pełnym uzbrojeniu odbyło swoją ostatnią defiladę w Warszawie przed najwyższymi władzami państwa polskiego.

Zgrupowania zostały rozwiązane a żołnierze skierowani do nowych, przydzielonych im obowiązków. Większość z nich urodzona we Francji, Polskę, ojczyznę swoich ojców znała tylko z opowiadań. Zniszczenia wojenne i ruiny Warszawy oraz powojenne polityczno-społeczne podziały społeczeństwa przerosły ich wyobrażenia o Polsce znanej z opowiadań rodziców. Toteż z oddaniem i zaangażowaniem przyjęli obowiązki im powierzone. Po przybyciu do Polski żołnierzy 19 i 29 ZPP, rozpoczęła się repatriacja polskiej emigracji z Francji trwająca do roku 1948. Nowo przybyłych repatriantów całymi rodzinami osiedlano na Ziemiach Odzyskanych na południu i zachodzie Polski.

Udział zbrojny Polaków w walkach wyzwoleńczych we Francji w czasie ostatniej wojny został wysoko oceniony. Nazwisk Polaków widnieją w Muzeum Francji Walczącej na Mont Valérien pod Paryżem oraz na pomnikach i tablicach pamiątkowych w miejscowościach gdzie Polacy walczyli i ginęli. 28 czerwca 1979r., trzydzieści cztery lata po wojnie, w Lille - stolicy departamentu Nord odsłonięto pomnik ku czci Polaków walczących o wolność Francji. Dnia 6 czerwca 2004 roku, w 40-tą rocznicę lądowania aliantów w Normandii, w Paryżu na Place de Varsovie, z udziałem Prezydenta Francji Valery’ego Giscard d’Estaing został odsłonięty pomnik oddający hołd polskim bohaterom z Résistance. Ponadto w 2004 roku, w czasie obchodów 60-tej rocznicy wyzwolenia Paryża, Prezydent Francji Jacques Chirac, mówiąc o ofiarności i odwadze partyzantów wymienił jedynie Polaków jako obcokrajowców, którzy walczyli o wyzwolenie Paryża. W wyniku uznania wojennych zasług, Prezydent Francji Wyróżnił m.in. poniżej wymienionych kolegów naszego Stowarzyszenia orderem Francuskiej Legii Honorowej:

-  Ciarka Antoni  †

-  Cieśla Jan

-  Kobiela René

-  Nowakowski Kazimierz Wacław

-  Przybysz Kazimierz  †

-  Tepper Ludwik  †

-  Skowron Jan

-  Włodarczyk Zygmunt

-  Żak Richard †

W kraju już niewielkie grono tych, którzy tworzyli historię tamtych lat podjęło działania dla upamiętnienia opisanych wyżej wydarzeń.

W pobliżu miasta Saint-Etienne na drodze z Ricamarie do La Versanne jest tablica wskazujące miejsce wspólnej walki i śmierci polskich i francuskich partyzantów. Na tablicy napisano: „L’oubli est pire que la mort” (Zapomnienie jest gorsze od śmierci). Te słowa, jako motto, legły u podstaw idei budowy kwatery kombatanckiej byłych żołnierzy 1 Armii Francuskiej i uczestników ruchu oporu we Francji.

W wyniku pozytywnej decyzji wice-prezydenta m.st. Warszawy Jerzego Lejka 6 kwietnia 1998r. Stowarzyszeniu Byłych Żołnierzy 1 Armii Francuskiej „Ren i Dunaj” zostało przydzielone miejsce na budowę kwatery kombatanckiej na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie.

Budowę kwatery wg projektu Prezesa Stowarzyszenia „Ren i Dunaj” Jana Skowrona rozpoczęto wiosną 1999r. a zakończono, oprócz kilku detali, w 2002r. Kwatera składa się: z płyty centralnej z polskim godłem państwowym, Krzyżem Lotaryńskim, wizerunkiem Marszałka Francji Jean de Lattre de Tassigny – dowódcy 1 AF, emblematem 1 AF, medalem „Za Wolność Waszą i Naszą” 19 i 29 Zgrupowania Piechoty Polskiej oraz stosownymi napisami upamiętniających udział Polaków w ruchu oporu we Francji. Znajdują się również: symboliczny grób Dowódcy I AF Marszałka Francji Jean de Lattre de Tassigny, 32 groby ziemne, kolumbarium z 24 niszami oraz dwie Ściany Pamięci. Na jednej została wygrawerowana część nazwisk polskich partyzantów poległych na polu chwały a na drugiej nazwiska zasłużonych uczestników ruchu oporu we Francji i byłych żołnierzy 1 AF zmarłych po wojnie.

Na kwaterze każdego roku, w dniu 18 czerwca, w rocznicę historycznego londyńskiego  apelu generała  Charles’a de Gaulle’a wzywającego naród francuski do oporu przeciwko okupantowi niemieckiemu, odbywają się spotkania kombatanckie upamiętniające walkę i ofiarę krwi emigracji polskiej złożoną w walce o wolność i wyzwolenie Francji i Polski. Ponadto od 2009r., dla upamiętnienia francuskiego święta „Armistice” w dniu 11 listopada, w rocznicę zakończenia I wojny światowej, Ambasador Francji wraz pracownikami Ambasady i korpusem dyplomatycznym państw zaprzyjaźnionych organizuje uroczystości rocznicowe na naszej Kwaterze Kombatanckiej.

Kwatera stała się historycznym pomnikiem przyjaźni polsko-francuskiej i braterstwa broni dwóch narodów, które nigdy nie walczyły przeciwko sobie.

W tym krótkim, z konieczności szkicowym zarysie obejmującym pięć lat działań wojennych na terenie Francji, uwzględniającym polski wysiłek zbrojny nie wszystkie działania emigracji polskiej we Francji zostały przedstawione. Wielu z tych wydarzeń oraz osób zasługujących na wyróżnienie nie przedstawiono w niniejszym opracowaniu.  Opracowanie to obrazuje masowość polskiego ruchu oporu we Francji w latach 1939 – 1945.

Jednocześnie prosimy i deklarujemy, że z chęcią zamieścimy na naszej stronie internetowej www.renidunaj.pl wszelkie relacje dotyczące losów Polaków – członków Résistance i żołnierzy 19 i 29 ZPP.

Opracował: Edward MAŁY

 Przy w/w opracowaniu korzystałem z następujących pozycji wydawniczych:

• Zamojski Jan: Polacy w ruchu oporu we Francji 1940-1945. Wydawnictwo: Zakład     Narodowy Imienia Ossolińskich 1975 r.
• Skowron Jan: Chłopcy z Nordu i Pas de Calais. Warszawa 1982 r.
• Kozłowska Krystyna: Polki w Résistance. Warszawa 1974 r.
• Maj Kazimiera: Polscy komuniści we Francji 1939-1945. Warszawa 1971 r.
• Bargiel Mieczysław: Nasz batalion. Warszawa 1963 r.
• Kozierska Urszula: Oni zginęli we Francji. Warszawa 1978 r. (w polskiej i francuskiej wersji językowej)
• Mały Edward: Dynamit z górniczych sztolni. Warszawa 1974 r.
• Kawka Henryk: Wrócili pod polskim sztandarem. Warszawa 1986 r.
• KRAJOWA AGENCJA WYDAWNICZA: II Wojna Światowa – Ruch oporu na   zachodzie Europy 1940-1945. Warszawa 1986 r.
• Pamiętniki Gen. Charles de Gaulle’a - Paris 1951 :  3 tomy

1.      L’APPEL 1940-1942.  Wyd. Plon 1954

2.      L’UNITE 1942- 1944. Wyd. Plon 1956

3.      LE SALUT 1944-1946. Wyd. Plon 1959

Strona 14 z 14