12. Powstanie ZMP „Grunwald” i Związku Kobiet Polskich im. Marii Konopnickiej.
Wiosną 1943r. z inicjatywy Organizacji Pomocy Ojczyźnie zaczęły powstawać zręby polskiej organizacji młodzieżowej. Inicjatywa była uzasadniona tym, że od początku okupacji Francji młodzież polska zaangażowała się w ruch oporu biorąc udział w akcjach polityczno-propagandowych takich jak kolportaż i rozdawnictwo podziemnych wydawnictw i ulotek, malowanie antyniemieckich haseł, udział w sabotażach oraz akcjach zbrojnych przeciwko okupantowi. Nawiązując do historycznej zwycięskiej bitwy z Krzyżakami w 1410 roku, przyjęto nazwę Związek Młodzieży Polskiej „Grunwald”. Formalnie ZMP „Grunwald” powstał w październiku 1943r. kiedy została powołana krajowa trójka inicjatywna w składzie: Stanisław Stęplewski ps. Fred, Michalina-Halina Małek ps. Jacqueline i Józef Zakrzewski ps. Witek. W wyniku odniesionych ran w potyczce okupantem J. Zakrzewskiego zastąpił Bolesław Chorąży ps. Robert, którego funkcję po aresztowaniu przez policję francuską przejął Adam Gałek, przewodniczący do tej pory organizacji na północy Francji. Ciekawostką było to, że mimo trudności okupacyjnych w składzie zarządu ZMP „Grunwald” były reprezentowane trzy strefy gdzie żyli i pracowali Polacy. Stanisław Stemplewski wywodził się ze środkowej Francji z Montceau-les-Mines, Michalina-Halina Małek z południa Francji z m. Saint-Étienne a Adam Gałek z zagłębia północnego z m. Hornaing w departamencie Nord. W odezwie ZMP „Grunwald” do młodzieży i Deklaracji Programowej związku było powiedziane „Stań się Grunwaldczykiem” żołnierzem Polski we Francji …walczymy o szczęśliwą przyszłość młodzieży w wyzwolonej Ojczyźnie … o Polskę piękną i bogatą, o Polskę niepodległą”.
Inicjatywa ZMP „Grunwald” spowodowała wzrost szeregów ruchu oporu. Ten przykład świadczy o tym, jak solidne i autentyczne związki zdołali nawiązać aktywiści polskiego ruchu oporu w ciągu trzech lat okupacji, mimo policyjnych i okupacyjnych restrykcji, których naruszenie groziło karą śmierci. Pod koniec 1943r. ZMP „Grunwald” liczył 340 członków, młodych Polek i Polaków gotowych do najwyższej ofiary w walce z okupantem.
W tym samym okresie, w którym powstawało ZMP „Grunwald”, pod auspicjami OPO rozpoczęło się organizowanie związku kobiet polskich. Na początku 1944r. przyjął on nazwę Związek Kobiet Polskich im. Marii Konopnickiej. Polskie kobiety odegrały znaczącą rolę w zapewnieniu sprawnej działalności konspiracyjnej. W niektórych okręgach stanowiły one od 10 do 30 % stanów osobowych ruchu oporu. Troszczyły się o lokale konspiracyjne, przewoziły broń i inne środki walki oraz wydawnictwa nielegalne, pełniły funkcje łączniczek między komórkami regionu i strefami ruchu oporu.
W polskim ruchu oporu we Francji w wielu przypadkach w konspiracji działały całe rodziny ponosząc z tego powodu krwawe konsekwencje.
W miejscowości Sallaumines, takim przykładem była rodzina Burczykowskich. Helena i Józef Burczykowscy od początku okupacji należeli do ruchu oporu. Józef po strajku w 1941r. został aresztowany i skierowany do obozu śmierci gdzie zginął w 1942r. W walce z okupantem zginęli trzej synowie: Edwin, Grzegorz i Feliks. Helena jako łączniczka powielała również wydawnictwa podziemne. Zginęła 9 maja 1944r. podczas bombardowania razem z córką Łucją i młodszym synem Bernardem.
W tym bombardowaniu wraz z Heleną Burczykowską zginęła łączniczka strefy północnej Wanda Rudzik, która dostarczyła matrycę do gazetki podziemnej. Jej mąż Szymon został rozstrzelany za udział w ruchu oporu.
Barbara Małek ps. Karolina, zamieszkała w dzielnicy La Ricamarie w Saint-Etienne od początku okupacji była inicjatorem i organizatorem ruchu oporu, nie tylko wśród kobiet, w departamentach południowej Francji. W 1940r. w mieszkaniu Małków powstały ręcznie pisane pierwsze antyreżimowe ulotki. Karolina organizowała pomoc dla więźniów politycznych internowanych w obozie Vernet. W 1942r. w mieszkaniu Małków powstała pierwsza trójka konspiracyjna z udziałem jej męża Stanisława. Ich mieszkanie stało się punktem kontaktowym dla członków ruchu oporu różnego szczebla. Jesienią 1943r. Karolina była w grupie inicjatywnej powstania Związku Kobiet Polskich im. Marii Konopnickiej obejmując funkcję Wiceprzewodniczącej Związku. Córka Michalina Halina Małek od początku wspierała działalność swojej mamy. Na przełomie lat 1940 - 1941 w związku z groźbą deportacji do pracy przymusowej w Niemczech Halina przeszła do podziemia i przyjęła pseudonim Jacqueline. Została łączniczką strefy południowej z miejscem pobytu w Grenoble. W krótkim czasie została łączniczką krajową obejmującą swoją działalnością różne regiony Francji. Jej zaangażowanie i kontakty z młodzieżą spowodowały, że w 1943r. powierzono jej funkcję Wiceprzewodniczącej Zarządu Krajowego ZMP „Grunwald”. Cała rodzina Małków wróciła do Polski.
W departamencie Allier łączniczką okręgową była Anastazja Cupiał ps. Nastka. W trakcie najazdu hitlerowców na ich dom seriami z automatu i granatami osłoniła ucieczkę męża Kazimierza organizatora grup zbrojnych w okręgu.
Cecylia Łosin-Skoczek ps. Monika mieszkała w m. Le Creusot. Ojciec i trzech braci było w ruchu oporu. Monika została początkowo łączniczką okręgową w Montceau-les-Mines a następnie między strefami. Nieraz była w kierownictwie ruchu oporu w Paryżu. W 1944r. działała również wśród młodzieży ZMP „Grunwald”. Po wojnie wróciła do Polski.
Maria Diament ps. Marysia mieszkała w Paryżu, była łączniczką międzystrefową. Została aresztowana w lipcu 1942r. w czasie wykonywania zadań w Chalon-sur-Saône. Gestapo odkryło zaszyte w jej płaszczu zaszyfrowane dokumenty. Maltretowana i przesłuchiwana przez ponad 2 lata została ścięta toporem w więzieniu we Wrocławiu.
Janina Konina mieszkała w Saint-Etienne. Była w ruchu oporu od początku okupacji. Aktywna członkini Związku Kobiet Polskich im. Marii Konopnickiej. Jako łączniczka utrzymywała bezpośredni kontakt z łączniczką powstającego oddziału im. Tadeusza Kościuszki, Teresą Jurkowską. Janina Konina po wojnie wróciła do polski.
Aniela Makuch ps. Sonia i Paulina Mazurowa ps. Róża od początku okupacji prowadziły działalność konspiracyjną wśród kobiet w zagłębiu północnym. Uczestniczyły w proteście żon i matek górników przed merostwami z żądaniem godziwych warunków życia przed strajkiem 1941r. Po aresztowaniu i zamordowaniu Władysława Mazura męża Pauliny ona sama została aresztowana i przesłuchiwana przez dwa miesiące. Po tych wydarzeniach ograniczyła swoją działalność konspiracyjną do kolportażu podziemnych wydawnictw. Jako bezrobotna z 3 i pół letnim synem Rajmundem otrzymywała wsparcie finansowe z ruchu oporu. Aniela Makuch kontynuowała aktywną działalność wśród kobiet. Została pierwszą przewodnicząca Związku Kobiet Polskich im. Marii Konopnickiej. Obydwie powróciły do Polski.
Anna Przeniosło ps. Aneta z mężem Stefanem mieszkała w Blaye-les Mines w okręgu Tarn. Ich mieszkanie było punktem kontaktowym, miejscem powielania podziemnych wydawnictw i ulotek, które Aneta z siostrą Władysławą powielały i rozprowadzały. Przewoziła dynamit i broń do grup zbrojnych i do 35 Brygady FTP MOI w Tuluzie.
5 kwietnia 1944r. jej mąż Stefan, jego dwóch braci i ojciec zostali aresztowani i osadzeni w więzieniu w Tuluzie za działalność w ruchu oporu. W czasie ogólnonarodowego powstania w drugiej połowie lipca była łącznikiem między grupami zbrojnymi. 21 sierpnia oddziały ruchu oporu wyzwoliły Tuluzę i okręg Carmaux. Tego dnia, po ponad czterech miesiącach, Aneta spotkała swojego wycieńczonego przesłuchaniami męża. Oboje z rodziną wrócili do Polski.
Wanda Maliszewska ps. Wanda mieszkała w Paryżu. Była uczestnikiem wydarzeń 11 listopada 1940r. w Paryżu, kiedy hitlerowcy otworzyli ogień do manifestantów pod Łukiem Triumfalnym. W 1941r. została łączniczką kierownictwa polskiego ruchu oporu w Paryżu. Kontaktowała się z grupami zbrojnymi w zagłębiu północnym oraz w rejonie Montceau-les-Mines. W Paryżu wynajęła drugie mieszkanie, które stało się lokalem konspiracyjnym. Tam odbywały się spotkania dowódców regionalnych. Mieszkanie służyło za przechowalnię i punkt tranzytowy dla osób zagrożonych dekonspiracją, uciekinierów z obozów i członków ruchu oporu przemieszczających się ze strefy do strefy. 17 listopada 1943r. została aresztowana przez gestapo i po brutalnych przesłuchaniach wysłana do obozu koncentracyjnego w Ravensbrük. Tam doczekała się wolności.
W/w przykłady kobiet zaangażowanych w ruch oporu są tylko wycinkowym fragmentem udziału kobiet polskich w walce z brutalnym okupantem we Francji w latach wojny.
Strona 7 z 14
